قـه‌فـه

یاشام:

395 ایلینده آنادان اؤلدو. آتاسی مونجوك خان دیر. عمی سی روآ، اؤنو آتاسی ئؤلدوكدن سؤنرا بؤزقیردا تك باشینا یاشامایا چالیشیركن تاپدی و یانینا آلدی. پریسكوس آدلی بیر تاریخچی آتیلانی اؤرتا بؤیلو، ائنلی كوركلی، قارا ساچلی اؤلدوغونو یازیر. گوجلو دانیشما، ساده یاشام و قؤناق پرورلیغینادا سئچیلیب.

ویزیقؤت لارا قارشی رؤما امپراطؤرلوغویلا بیرلیك آپاران آتیلا؛ فلاویوس آتیوسون دعوتینه بیر دؤنمده رؤمایا گئتدی. هر شئی یاخچی گئدركن روآ نین ئؤلوم خبرینی آلدی. گئری دؤنه راق قارداشی بلئدا ایله بیرلیكده هون امپراطورلوغو نون اؤرتاق كرالی اؤلدو. بلئدا 445 ایلینده ئؤلدو. بو دوروم آتیلانین تك باشینا هون كرالی اؤلماسینی یاراتدی.

داها سؤنرا آشیق اؤلدوغو بیر اسیر قیزلا(ناكارا) ائوله نن آتیلا نین بیر اؤغلو اؤلدو. دؤغوم چاغی ائشی ناكارا، حیاتینی ایتیردی.

حوكومدار لیغی بؤیوندا اؤردوسویلا باتی و دؤغا رؤمایا تئز تئز استیلا ائدن آتیلا؛ اؤرتا چاغ قایناق لاریندا آجیمسیزلیغیلا تانینیر. بونون اوچون آوروپا دا "تانرینین كئرباجی(Tanrının Kırbacı)" اؤلاراق تانینیر.

(Latince: Flagellum Dei, İngilizce: Scourge of God, İtalyanca: Flagello di Dio, Fransızca: Fléau de Dieu)

آما آلمان افسانه لرینده آتیلا بیر بؤیوك و اییلیك سئون بیر كرال دیر. آتیلا ساراییندا بیرچؤخ آلمان خاقانی یاشار. Nibelungen داستانی هون - آلمان ساواش لاریندان مئیدانا گلیر. بو ناغیل لاردا آتیلا؛ اتزئل(Etzel) آدیندا بؤیوك بیر نفوذا صاحب، باریش سئون و یالنیز آسی لره قیلینج آچان، اصیل روحلو بیر كرال دیر. آوروپا هون امپراطورلوغونون باشكندی اؤلان Etzelburg آدینین بورادان گلمه سی بیلینمك ده دیر. آئتوس ایله اؤلان كاتالؤن ساواشیندا رؤما اؤردوسو داغیلمیش، باتی گوت كرالی Theodeirch ئؤلموشدور. آتیلا اؤردوسونو دینلندیرمك اوچون قاچان آئتوسو قؤوالامادی.

باتی رؤما امپراطؤرلوغونا گئدركن، پاپا نین آرایا گیریلمه سیله آتیلا رؤمانی آلمادی و وئرگیه باغلادی. آتیلا آوروپانین 3 دن ایكیسینه كرال لیق ائتدی.

آتیلا 453 ایلینده سؤن آروادی، ایلدیكؤ طرفیندن تؤی گئجه سی ئؤلدورولدو. جسدی اوچ ایچ ایچه تابوت دا یئرلش دیریلدی. ایلك تابوت قیزیلدان، دالیسی گوموشدن و بو ایكی تابوتو ایچینه آلان پؤلاد تابوت. مزارین هاردا اؤلماسی بیلینمه ییب. جنازه سینه قاتیلانلار، مزارین یئرینین بیلینمه مه سی اوچون ئؤلدورولوب لر. آنجاق تاریخچی لر آراسیندا تونا چایین یاتاغیندا خزینه لریله بیرلیكده باسدیریلماسینا بیر اینام وار. چایین باشدان آشماسی و چؤخلو اؤلكه لردن گئچمه سی اوچون بورؤكراتیك سؤرونلر چیخماسیندان قازما چالیشماسی اؤلماییب دیر.

بوگون آتیلا بعضی لر اوچون قهرمان( اؤزللیكله تورك و ماجار كولتوروندا)؛ بعضی لر اوچون بربرلرین آتاسی(آوروپا كولتورندا) اؤلاراق تانینیر. آنجاق آتیلا بربر دئییل دی، چونكو آوروپایا آسیا تمدنو نون اؤنملی تجهیزاتین و اؤزللیك لرین آپاران هونلاریمیش.

آتیلا و قارداشی بلئدا

آتیلا قیلینجی:                      

مارس(مریخ) آدیندا قیلینجی، دئییلیر آتیلا ساواش تانریسی، مارس دان آلمیش دیر.

آتیلا آدی:

آتیلانین آدینیا هونلاردان آز بیلگی لریمیز اوچون تام بیر آنلام یؤخدور؛ آما تورك قایناق لارینا گؤره وؤلقا(ولگا) چایینین اسكی آدی اؤلان " آتیل،ایتیل،آتال" كلمه لرینه اؤرالی آنلامی وئرن ایلا(ایللا) كلمه سیله بیرلشمه سی سؤنوجو آتیلا اؤلوب دور. باشقا بیر گؤروشه "آت،آتیل،آتیلماق" آنلاما گلیر. باشقا بیر تورك افسانه سینه گؤره اؤزونه آلتی هان دا دئییردی. ماجار قایناقلارینا گؤره یارگی(قاضی) آنلامینا گلن ایتلت كلمه سیندن آلینمیشدیر.

آتیلا دونیا دیللرینده فرقلی بیچیملری وار، اؤرنك اوچون:

• اینگیلیسجه:  Ætla , Attle, Atlee
• ایتالیاجا: Attila
• اسكاندیناویاجا:  Atli, Atle
• آلمانیاجا:  Etzel
• ماجارجا: Attila, Atilla, Etele
• توركجه:  Attila, Atila, Atilla
• قزاقجا:  Edil

بوگون كولتوروندا ائتگی سی:

• آتیلا(1954)؛ پیئترو فرانسیسجی نین آنتؤنی كویین و سؤفیا لؤرئن ین یئر آلدیغی سینما فیلمی
• دؤغورلانان كافر(Sign of the Pagan)(1954)؛ داگلاس سیركین جك پالانس و جئف چاندلئر ین یئر آلدیغی سینما فیلمی
• آتیلا(1991)؛ كریستوفر سووانین تی وی فیلمی
• آتیلا(2001)؛ دیك لاوری نین تی وی فیلمی
• "" آدلی بیلگی سایار اؤیونوندا آتیلانین ساواش لاری و دؤیوش لری اؤیونون اساسی دیر.Age of Empires II
• ...